Tommaso Campanella, De sensu rerum, p. 16
cum ad destructionem se disponi praesentiscunt, omnes ergo sentiant.
propterea D.Thom.ver. q. 22. ex Dionys. probat quod omnes res
tendunt in finem, et delectantur in eo, non Metaphorice
(ait) sed Physice.
ergo [Ergo] sensum delectationis habent verum: et iterum non moventur
gravia et levia
et aliae res naturales, ut sagitta impulsu alieno,
sed appetitu proprio, ergo et
proprio sensu. Non enim alius cognoscit
et alius appetit idem: sed qui appetit
cognoscit appetitam rem:
alias essent sicut ego et tu, quod est impossib. et quidem
licet a Deo
instigentur ad finem naturalia: stimulos tamen doloris et
voluptatis
quibus instigantur, sentiunt, alioquin nunquam obedirent sponte,
sed
violentia, ut in Defens. probatum est. Hic cogimur creatorem suspicere,
ac celebrare qui suam
imaginem aut vestigium cunctis impressit
rebus, nec facultatem necessariam aut
utilem praetermisit, quam non
largiretur eis. Unde clamat in Prophetis: Quid ultra
debui facere
et non feci? Seipsum laudat quidam ( Sotus in pr. de Iustit. et Iur.) ex
hac schola, quod ipse hoc arcanum intellexerit, nullum scilicet
animal
a proprio fine aberrare, nullumque aliud Ens, nisi hominem;
quoniam
compositus est ex sensu et ratione secum mutuo pugnantibus,
positusque est in sua
libertate. Caetera vero a Deo regi, ideoque
non errare. Grandem profecto stultitiam:
cum saepissime errare videantur,
et quidem ipse vidi asinum, alium asinum
subagitantem contra
naturam in asino, et felem proprios comedere natos; et
cervum
subagitare praepostera Venere asellum. Omitto quod plantae suis
frustrantur
floribus, aliosque actus mille contra naturam reperi in
brutis;
licet illis culpa nulla sit, sed poena tantum semen perdendi:
homini
autem ad culpam imputatur gravem coram Deo, qui docuit illum
super
iumenta terrae, ut ait Iob. Ergo non est asserendum bestias
divino
tantum instinctu duci, sed proprio sensu. At eo pervenerunt
praefati
sapientes, quod videntur tollere sensum non modo rebus cunctis,
sed et
ipsis bestiis. Quoniam timent, ne si concedant illis sensitivum
discursum, mentem
quoque arbitrio liberam tribuant, qualis est humana:
Nec vident, quanta differentia
est inter humanam mentem, et
hunc sensum communem. De quibus in
Metaph. et in sequent. libr.
Arist. quoque prudentiam dat habentibus memoriam, et D.Thom.
participium Rationis: quam vocat aestimativam. Haec autem inest ut
ex praeteritis syllogizent futura. S.Isiodorus [Isidorus] has cunctas cognitiones
largitur bestiis, et discursum, et voluntatem, nedum appetitum: nec
tamen errat, quoniam animali modo et non humano intendit, et sapientiam
unam esse divinam: De qua omnia Entia participant, ideoque
similes habent actus: unde S.Thom. ex Dionys. vim naturalem
facit participio sensitivam: vim sensitivam participio rationalem: vim
rationalem participio Angelicam seu intellectualem. Intellectualem
participio divinam: ut in Defens.